Επιμέλεια κειμένου: Δήμητρα Αλεξοπούλου
Πάνε πέντε χρόνια από τότε που η Ρένα Κυπριώτη μού είχε περιγράψει το σχέδιό της να παρουσιάσει Το Αμάρτημα της Μητρός μου του Βιζυηνού στην αγγλική γλώσσα. Στην πορεία για την πραγματοποίηση του ονείρου της, απευθύνθηκε στη στενή της φίλη Δανάη Ρούσσου για να αναλάβει τη σκηνοθεσία. Αυτό το τόσο παράξενο θεατρικό καλοκαίρι, η δουλειά τους παρουσιάζεται σε αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους και ξεχωρίζει για την ποιότητα, τη λιτότητα και την ακρίβειά της. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που είναι αξιοπρόσεκτο: η σχέση μεταξύ της σκηνοθέτιδας και της ηθοποιού είναι τόσο βαθιά και ουσιαστική, που φαίνεται αμέσως μόλις της δει κανείς να συνεργάζονται – και ναι, είναι αυτονόητο πως η σκηνοθέτις είναι παρούσα σε όλες τις παραστάσεις. Μιλήσαμε αναλυτικά για τη συνεργασία, τη φιλία, τον τρόπο δουλειάς και τα σχέδιά τους. Και ιδού…
Πόσο καιρό μαγειρεύεται αυτό που είδα απόψε; Ρ: Η ιδέα προέκυψε το 2015 αλλά ξεκινήσαμε δουλειά τα τέλη του 2016. Κάναμε μια παύση για 6 μήνες όπου έπαιξα στην παράσταση της Σοφίας Μαραθάκη Ο Γενικός Γραμματέας. Μετά ξαναρχίσαμε τις πρόβες το Μάρτη του 2017 και τελειώσαμε τον Ιούνιο. Όταν ξέραμε ότι είχαμε παράσταση, ξεκινήσαμε τη διαδικασία παραγωγής. Ακολούθησε το 2018 η πρώτη περιοδεία στην Αμερική. Κάναμε πρεμιέρα στο Χάρβαρντ, πήγαμε στο Γέιλ, στο Κολούμπια, στο Σικάγο και στην πόλη της Τάμπα όπου οργάνωσε όλη την παραγωγή και μας φιλοξένησε ο έλληνας πρόξενος μαζί με έναν ελληνοαμερικάνο που κάλυψε όλα μας τα έξοδα προκειμένου να παίξουμε για την ελληνική κοινότητα. Επειδή δεν ήταν εφικτό να χωρέσουν στο πλαίσιο της περιοδείας όλοι οι προορισμοί, μετά από πρόσκληση, επιστρέψαμε το 2019.
Πότε σκεφτήκατε να είναι η παράσταση στα αγγλικά; Ήταν εξαρχής η πρόθεσή σας; Ρ: Είχα παίξει το ρόλο της μάνας στο Αμάρτημα της Μητρός μου που είχε σκηνοθετήσει ο Δήμος Αβδελιώδης. Όταν είχα βρεθεί στην Αμερική για άλλους λόγους το 2014, ένας καθηγητής Πανεπιστημίου μού είχε ζητήσει να το παρουσιάσω στην τάξη του. Προφανώς δεν γινόταν να το παίξω στα ελληνικά και μόνη μου, χωρίς τον άλλον ηθοποιό της παράστασης. Είχα πάντα τη σκέψη να παρουσιάσω κάτι στα αγγλικά και εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι αυτό το έργο ήταν το καταλληλότερο. Είναι ένα κείμενο συγκλονιστικό που αφορά τους πάντες, πανανθρώπινο. Έπρεπε να φτάσει και σε όσους δεν μιλούν ελληνικά. Ένιωθα μέσα μου ότι αυτό το πείραμα θα πετύχει. Ξεκίνησα να δουλεύω μόνη μου τη μετάφραση καθώς χρήματα δεν υπήρχαν. Κατόπιν ζήτησα την συνεργασία της Δανάης. Με τη Δανάη είχαμε μία πολύ καλή σχέση, είχαμε ήδη αναπτύξει κοινούς κώδικες. Της έδειξα τη δουλειά μέχρι το σημείο που είχα φτάσει και συζητήσαμε τα θέματα που θα προέκυπταν από την μεταφορά του κειμένου στα αγγλικά. Για παράδειγμα, οι μύες του προσώπου που χρησιμοποιεί ένας ηθοποιός μιλώντας στα ελληνικά είναι διαφορετικοί από αυτούς που θα του χρειαστούν σε κάποια άλλη γλώσσα και έπρεπε να τους εξασκήσω. Τη ρώτησα “Βλέπεις να συμβαίνει κάτι εδώ;”. Και εκείνη μου είπε “Πάμε!”. Θεωρήσαμε και οι δύο ότι ήταν τρελό εγχείρημα αλλά ξεκινήσαμε με κέφι, όρεξη και πάθος.
Δανάη, θα ήθελα να μου μιλήσεις για τη σχέση σου με τη Ρένα. Δ: Η σχέση μας κρατάει δεκαπέντε χρόνια κολλητής φιλίας. Γνωριστήκαμε το 2005 στις Εκκλησιάζουσες σε σκηνοθεσία του Διαγόρα Χρονόπουλου. Τότε ακόμα ήταν τεράστιοι οι θίασοι και στις περιοδείες κάθονταν όλοι μαζί σε τεράστια τραπέζια. Με τη Ρένα από τύχη μέναμε μαζί -αν και κάπου είχε μυριστεί η μία την άλλη. Είχαμε τη συνήθεια να παίρνουμε ένα γιαούρτι και να πηγαίνουμε στο δωμάτιό μας. Εκεί καταλάβαμε για πρώτη φορά ότι έχουμε κοινό κώδικα, κοινή ματιά και αισθητική. Και οι δύο δεν θέλαμε την πολυκοσμία και τις θορυβώδεις συναθροίσεις. Έτσι ξεκίνησε μια δυνατή φιλία που κρατάει μέχρι σήμερα. Βέβαια μία τέτοια σχέση δεν συνεπάγεται και μία καλή συνεργασία. Με τη Ρένα έχουμε την ίδια στόχευση, δεν χρειάζεται να λέμε πολλά και για αυτό οι πρόβες μας είναι εύκολες. Το πιο σημαντικό είναι η εμπιστοσύνη που έχουμε η μία στην άλλη. Η Ρένα ξέρει ότι θα κάνω τα αδύνατα δυνατά για εκείνη, με όλη αυτή την ησυχία και την αγάπη, σαν να ήμουν η ίδια στη σκηνή και να κεντούσα τον δικό μου ρόλο. Ρ: Η επιλογή της Δανάης για μένα ήταν μονόδρομος. Ή θα το έκανα μαζί της ή καθόλου. Με ξέρει πάρα πολύ καλά. Ξέρει κομμάτια μου που κι εγώ δεν τολμάω να αγγίξω. Παρόλο που αυτή η διαδικασία κάποιες φορές είναι επώδυνη, αφήνομαι σε εκείνη. Δ: Είναι πολύ σημαντικό ζήτημα η εμπιστοσύνη. Επειδή ήμουν και είμαι ηθοποιός, το μεγάλο μου πρόβλημα ήταν πάντα ότι οι σκηνοθέτες μου δεν μου παρείχαν την προστασία που είχα ανάγκη. Ορκίστηκα λοιπόν ως σκηνοθέτης να προστατεύω τους ηθοποιούς μου και να τους δημιουργώ ασφάλεια. Αυτό είναι το πρώτο. Εγώ από την αρχή έχω φτιάξει όλο το οικοδόμημα στο κεφάλι μου. Ξέρω τι θέλω και ακολουθώ συγκεκριμένες γραμμές που ο ηθοποιός δεν τις γνωρίζει. Η Ρένα με εμπιστεύεται σε αυτή τη διαδικασία και δεν νιώθει την ανάγκη να τρέξει προς το αποτέλεσμα. Ξέρει ότι θα την προσέξω και θα την προστατεύσω. Αντίστοιχα κι εγώ ξέρω πως η Ρένα θα υποστηρίξει στο μέγιστο βαθμό αυτό που θα της πω. Πέρα από καλή ηθοποιός -είναι σπουδαία τραγωδός, αλλά και κωμικός, πράγμα που ξέρουν λίγοι- είναι ένα φοβερό όργανο. Έχει μία τρομερή ευκολία στο να αντιλαμβάνεται τι της ζητάς και να το κάνεις χωρίς να φέρνει αντίσταση. Ομολογώ πως της ζητώ πάρα πολύ δύσκολα πράγματα. Μπορεί να της ζητήσω σε μία πρόταση επτά διαφορετικές τονικότητες. Θα πάρει μια ανάσα, θα εισχωρήσει η πληροφορία μέσα της και απλά θα το κάνει.
Πώς βρέθηκε η καθεμιά σας σε αυτή τη δουλειά; Ρ: Ειλικρινά δεν θυμάμαι ποτέ να ήθελα να κάνω κάτι άλλο. Οι γονείς μου δεν είχαν σχέση με τον χώρο, δεν πηγαίναμε ποτέ θέατρο όταν ήμουν μικρή. Για παιχνίδι έστηνα παραστάσεις μόνη μου. Μεγαλώνοντας εξακολουθούσε να μην υπάρχει για μένα κάτι άλλο. Όποτε έμπαινα σε θέατρο έκλαιγα. Τελείωσα το σχολείο, είπα στους γονείς μου ότι θα δώσω εξετάσεις στο Εθνικό και μου έφερναν αντιρρήσεις. Δεν έδωσα σημασία και βρήκα έναν δάσκαλο να με προετοιμάσει. Όταν ήρθε η ώρα να τον πληρώσουν κατάλαβαν για πρώτη φορά ότι αυτό θα έκανα. Όταν έκανα τα χαρτιά μου στο Εθνικό με είχε πιάσει μεγάλη συγκίνηση. Μετά προσγειώθηκα.
Δ: Έχω δύο γονείς καλλιτέχνες. Ο πατέρας μου είναι γλύπτης και η μητέρα μου είναι κουκλοπαίκτρια. Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον μποέμικο και χίπικο. Στο περιβάλλον μου δεν υπήρχε κάποιο άλλο ερέθισμα. Οι σκέψεις μου, τα παιχνίδια μου, τα υλικά γύρω μου με οδηγούσαν εκεί. Στα 30 μου συνειδητοποίησα ότι σαν άνθρωπος έχω κλίση στις επιστήμες. Αν είχα μεγαλώσει σε ένα διαφορετικό περιβάλλον θα είχα ασχοληθεί με την επιστημονική έρευνα. Σε σχέση με το θέατρο ουδέποτε μου είχε περάσει από το μυαλό, ούτε και είχα αυτή την ανάγκη. Εντελώς τυχαία, σε ένα δύσκολο σημείο της ζωής, πέρασα το κατώφλι μιας θεατρικής ομάδας. Μπαίνοντας εκεί δεν βγήκα ποτέ. Με απορροφούσε σε τέτοιο βαθμό που με κρατούσε απόλυτα προσηλωμένη. Με τον καιρό αποκτούσα γνώσεις, οικειότητα, έχτιζα πάνω σε αυτό μέχρι που έφτασα στα 30 και αποφάσισα ότι δεν είμαι ακριβώς εκεί που χτυπάει η καρδιά μου. Ήθελα να καταπιαστώ και με άλλα είδη τεχνών και κατά καιρούς μεταπηδούσα σε τελείως άσχετα πράγματα. Και τώρα είμαι σε μία φάση που πάω να ξεκινήσω κάτι καινούργιο για μένα.
Κατ’ εμέ ο Βιζυηνός είναι ίσως ο μεγαλύτερος Έλληνας διηγηματογράφος. Από πού ξεκινάει κανείς όταν έχει να κάνει με ένα τόσο σπουδαίο κείμενο; Δ: Διαβάζω πολύ στη ζωή μου και απολαμβάνω τα αναγνώσματα. Έχω μία ερωτική σχέση με τα βιβλία, η οποία καταλαμβάνει πολύ μεγάλο χώρο στη ζωή μου. Μπορεί να ξυπνήσω δύο ώρες πριν να πάω στη δουλειά μου για να έχω τον χρόνο να διαβάσω. Η μεταφορά ενός τέτοιου κειμένου φυσικά και διαφέρει από ένα θεατρικό έργο. Είχα παίξει ένα μονόλογο του Βιζυηνού, Το Μόνον Της Ζωής Του Ταξείδιον. Τη γνώση και την εμπειρία μου από εκείνη τη δουλειά θέλησα να τις μεταφέρω στη συνεργασία με τη Ρένα. Μου ήταν σαφές ότι δεν ήθελα να κάνω ηθογραφία. Ήθελα να μεταφέρω στη σκηνή μία μάνα, η οποία έχει χάσει το παιδί της, και το αίσθημα που δοκιμάζει. Νομίζω ότι αυτό αφορά περισσότερους. Η μεριά του ενήλικα ή το παράπονο του παιδιού. Δεν με ενδιαφέρει το συγκεκριμένο παιδάκι. Κάθε παιδί που έχει δοκιμάσει διάκριση από τη μαμά του σε σχέση με τα αδέλφια του βιώνει αυτό το παράπονο. Ήθελα να καταγράψω πιο συμβολικά τους χαρακτήρες.
Ρ: Δεν σκέφτομαι ποτέ ότι καταπιανόμαστε με ένα σπουδαίο κείμενο. Όταν διαβάζω κάτι αν με αγγίξει δεν με τρομάζει αν πρόκειται για έναν πολύ μεγάλο συγγραφέα. Γιατί κάποιοι συγγραφείς είναι μεγάλοι; Γιατί όλοι συνδεθήκαμε με αυτούς. Ως ηθοποιός θα δω πού συνδέομαι με ένα κείμενο και προσπαθώ να εμβαθύνω. Το συγκεκριμένο μονόλογο τον λατρεύω και κάθε φορά τον ερμηνεύω βρίσκω και κάτι καινούργιο. Η Δανάη μού έχει ορίσει πολύ στενά τα όρια, το οποίο με βοηθάει πολύ γιατί έτσι μπορώ να εμβαθύνω κάθετα στην ερμηνεία. Δ: Για μένα, όσο πιο στενό είναι το πλαίσιο, τόσο περισσότερο σου επιτρέπει να αναπτυχθείς γιατί στην πραγματικότητα δεν σκορπίζεσαι. Για αυτό και αγαπώ την ακινησία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν διασκορπίζεις την ενέργεια, τον χαρακτήρα αλλά και τον λόγο.
Πάντως αυτή η σχέση ανάμεσά σας είναι εμφανής και για μένα είναι ο ορισμός του πώς θα έπρεπε να είναι ο ηθοποιός με τον σκηνοθέτη. Διακρίνεται τόσο η διαθεσιμότητα της Ρένας, όσο και η προσοχή και η φροντίδα με την οποία την υποδέχεται η Δανάη. Δ: Αυτή η διαθεσιμότητα περιέχει μια αθωότητα και αγνότητα όπως όταν έχεις απέναντί σου ένα μικρό παιδάκι. Αλίμονο αν έρθει να σε αγκαλιάσει και το τραυματίσεις. Πρέπει να είσαι ή καθίκι ή ανόητος. Ο ηθοποιός εκείνη την ώρα σου ανοίγει τον εαυτό του. Είναι πολύ τραυματικό και βίαιο να ανοίγεσαι κι εκείνη τη στιγμή να υφίστασαι σκληρότητα. Το θεωρώ πολύ σημαντικό και φροντίζω να το προσέχω. Πολλώ μάλλον όταν έχω απέναντί μου έναν τόσο δικό μου άνθρωπο.
Υπάρχουν επόμενα σχέδια στα οποία σκοπεύετε να συνεργαστείτε; Ελπίζω πως ναι. Δ:-Ρ: Αμέ πολλά. Λίστα ολόκληρη. Εννοείται! Ρ: Είναι πολλά τα πράγματα που θέλουμε να κάνουμε μαζί. Ξέρουμε ήδη ποιο θα είναι το επόμενό μας έργο αλλά δεν θα το αποκαλύψουμε ακόμα. Δ: Με τη Ρένα ταιριάζουμε απόλυτα στη γραμμή -όχι απαραίτητα στα κείμενα. Θεωρώ πολύτιμο τον τρόπο που δουλεύουμε. Σέβομαι το ότι έχει μια βαθιά επιθυμία για κάποια κείμενο και είμαι εδώ για να το κάνουμε. Και η Ρένα αντίστοιχα σέβεται τις δικές μου επιθυμίες. Για αυτό έχουμε πολλά στα σκαριά και μακάρι να τα υλοποιήσουμε.
Η Ρένα δεν μας λέει ποιο κείμενο έχει στο μυαλό της. Ούτε εσύ θα μας πεις ποιο έχεις; Δ: Της πρότεινα να κάνουμε την Κερένια Κούκλα του Χρηστομάνου. Αλλά να παίξουμε οι δυο μας -χωρίς άντρα. Υπάρχει ο άντρας καθ’ όλη τη διάρκεια αλλά δεν είναι επί σκηνής. Ρ: Δεν είναι μόνο ότι η καθεμιά μας μπορεί να αντιδράσει στο έργο που θα ήθελε να ανεβάσει η άλλη. Πολλές φορές έχουμε αντίθετες οπτικές πάνω στο ίδιο έργο. Μπορεί η μία να βλέπει σκοτάδι και η άλλη φως. Αλλά λειτουργούμε συμπληρωματικά και αυτό απογειώνει το αποτέλεσμα.