Ομολογώ πως δεν γνώριζα το συγκεκριμένο κείμενο του μυθικού ρώσου συγγραφέα. Επίσης, ποτέ δεν θα αναγνώριζα από το περιεχόμενο την πένα του. Το μυαλό μου θα πήγαινε απευθείας σε κάποιον από τους συμπατριώτες του που εμφανίστηκαν πάνω από πέντε δεκαετίες μετά τη συγγραφή του «Κροκόδειλου»: Μπουλγκάκοφ, Μαγιακόφσκι, Χαρμς… Πόσο θεσπέσια η λοξή, σχεδόν παράλογη -πριν το παράλογο- ματιά των φουτουριστών… Ή ίσως ακόμη και τον Γκόγκολ, ελαφρά προγενέστερο, που παρόμοια ζητήματα των απασχολούσαν και που το ύφος του στον «Επιθεωρητή» ‘ίσως αναγνωρίζεται εδώ ως επιρροή. Ακόμα και τα σατιρικά του Τσέχωφ που θα ακολουθήσουν ενδεχομένως να έχουν απόηχους αυτού του αφηγήματος. Όμως το σαρδόνιο χιούμορ που βλέπει κανείς στον «Κροκόδειλο» σίγουρα δεν παραπέμπει στον σκοτεινό ανατόμο της ανθρώπινης ψυχής που γνωρίζουμε από τα αριστουργήματά του.
Δεν μπορώ να ξέρω πού ξετρύπωσαν αυτό το σατιρικό αφήγημα οι αδελφοί Δημήτρης και Ορέστης Σταυρόπουλος – εξ όσων γνωρίζω έχουν υπάρξει δύο-τρεις μεταφράσεις του στα ελληνικά. Όμως βασίστηκαν ευφυέστατα πάνω του και δημιούργησαν ένα θεατρικό έργο απολαυστικό. Είναι προφανές ότι η διασκευή τους είναι που προσέδωσε φρεσκάδα και επικαιρότητα στο κείμενο.
Ένας αδειούχος δημόσιος υπάλληλος, ενώ ετοιμάζεται για ένα ταξίδι στο εξωτερικό, επισκέπτεται με τη σύζυγό του τον ζωολογικό κήπο. Η περιέργειά του για έναν κροκόδειλο ποτ εκθέτει εκεί ο γερμανός ιδιοκτήτης του, τον οδηγεί να καταλήξει στο στομάχι του. Ως βιβλικός Ιωνάς, θα κατοικήσει στα εντόσθια του αδηφάγου ζώου για μέρες, πυροδοτώντας ένα τρελό γαϊτανάκι με πρωταγωνιστές τη γυναίκα και τους φίλους του, το γραφειοκράτη συνάδελφό του στο γραφείο, την καλή κοινωνία και την τσαρική νομενκλατούρα της Αγίας Πετρουπολης, αλλά και τον αδίστακτο κερδοσκόπο ιδιοκτήτη του κτήνους.
Ο συμβολισμός του κειμένου είναι προφανής, αλλά και ντελιριακός: εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ποια είναι τα ενδεχόμενα για την ταυτότητα του «θηρίου» που κατάπιε τον ήρωα του Ντοστογιέφσκι, ποια ανθρώπινα ελαττώματα τον οδηγούν σε σκοτεινά έγκατα. Η αδηφαγία του κροκόδειλου δε, ωχριά μπροστά στους αδίστακτους συνανθρώπους του θύματος, αλλά και στις δικές του προσωπικές φιλοδοξίες και ισορροπισμούς.
Το ευρηματικό σκηνικό της Ελένης Νανοπούλου κερδίζει τις εντυπώσεις από την πρώτη στιγμή που φωτίζεται η σκηνή. Η σκηνοθέτες δείχνουν, παρόλο το νεαρό της ηλικίας τους, πως γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν το ρυθμό –ας μην ξεχνάμε πως ο Δημήτρης Σταυρόπουλος συν-σκηνοθέτησε φέτος, μαζί με τον συνθέτη Άγγελο Τριανταφύλλου, το υπέροχο «Ευαγγελισμός, το μιούζικαλ» που υπήρξε κατ’ εμέ από τις κορυφαίες στιγμές της σαιζόν. Οι ηθοποιοί εναλλάσσονται αβίαστα, ακομπλεξάριστα και απολαυστικά σε όλους τους ρόλους: προσωπικά είχα την αίσθηση πως ήταν πολύ περισσότεροι από τέσσερις. Μπράβο –με αλφαβητική σειρά- στον Λάμπρο Γραμματικό, την Ερατώ Μανδαλενάκη, τη Μαρία Μοσχούρη και τον Αντώνη Χρήστου, που δείχνουν πώς η δύναμη της ομάδας μπορεί να ζωντανέψει ένα κείμενο που δεν έχει φτιαχτεί για τη σκηνή. Η εμπειρία του Νίκου Βλασόπουλου στους φωτισμούς φάνηκε πολύτιμη. Τα κοστούμια της Όλγας Ευαγγελίδου συνετέλεσαν στο παιγνιώδες πνεύμα όλου του εγχειρήματος.
Είναι κρίμα να μην χαρεί κανείς αυτή την τόσο ζωντανή και νεανική –ανεξαρτήτως ηλικίας- ομάδα που χαρίζει στο θεατή μια βραδιά ανάλαφρη και χαρούμενη, χωρίς όμως ευκολίες και εκπτώσεις είτε στο κείμενο και τα νοήματα, είτε στη σκηνική απόδοση. Θα είναι χαρά μου να παρακολουθήσω τους αδελφούς Σταυρόπουλους και στα επόμενα βήματα και τολμήματά τους.
Δεν μπορώ να μη θυμηθώ μια παρατήρηση του Μίλαν Κούντερα σε ένα από τα δοκιμιακά του βιβλία, με αφορμή ένα διήγημα της δεκαετίας του 1920 που διεκτραγωδεί το πόσο υποφέρει ο ήρωάς του από το θόρυβο των –πρωτοεμφανιζόμενων σχεδόν τότε- ΙΧ αυτοκινήτων. Προφανώς, επισημαίνει ο ιδιοφυής τσέχος, ένα φαινόμενο προκαλεί μεγαλύτερη εντύπωση όταν το παρατηρούμε για πρώτη φορά: πόσο θόρυβο να προκαλούσαν πια –σε σύγκριση με σήμερα- τα λιγοστά οχήματα της εποχής και έκαναν το δυστυχή πρωταγωνιστή του διηγήματος να χάσει τον ύπνο του; Σε αντιστοιχία, συνεχίζει ο Κούντερα, η γραφειοκρατία της εποχής του Κάφκα πρέπει να έμοιαζε με αθώο παιδάκι σε σχέση με αυτή που βιώνουμε εμείς. Πολλώ μάλλον, σκέφτομαι, αυτή της τσαρικής Ρωσίας του Ντοστογιέφσκι, σχεδόν έξι δεκαετίες πριν τον Κάφκα…