Επιμέλεια: Δήμητρα Αλεξοπούλου
Απαγορευμένα χρώματα δεν υπάρχουν. Όσο πιο ασυνήθιστες οι αποχρώσεις κι όσο πιο περιπετειώδεις οι συνδυασμοί τους, τόσο πιο συναρπαστικό το αποτέλεσμα. Το The Queer Archive Festival, με την υποστήριξη της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, μας καλεί για δεύτερη χρονιά σε μια τετραήμερη περιπλάνηση στις πιο καινοτόμες και τολμηρές γκαλερί της πόλης, με εκθέσεις, δρώμενα, συζητήσεις, πάρτυ και απρόοπτα, με ελληνικές και διεθνείς συμμετοχές. Την ξενάγησή μας στον πολύχρωμο κόσμο του Queer Archive, του σκεπτικού, των σκοπών και της αισθητικής του, ανέλαβε ο διευθυντής/επιμελητής του Κωνσταντίνος Μενελάου.
Για κάποιον που το ακούει για πρώτη φορά, τι είναι το Queer Archive Festival; Το Queer Archive δεν είναι απλά ένα φεστιβάλ. Ουσιαστικά είναι μία πλατφόρμα που ασχολείται με διάφορα, ανάμεσά τους και το Φεστιβάλ Τέχνης που γίνεται μια φορά το χρόνο σε συνεργασία με τη Στέγη. Πέρα από αυτό όμως, κάνουμε events, πάρτυ και εκθέσεις μέσα στη χρονιά. Επίσης κάνουμε κάποιες παραγωγές φιλμ, μικρές προς το παρόν, αλλά θέλουμε να το αναπτύξουμε. Και μια online γκαλερί η οποία θα συνεργάζεται με καλλιτέχνες και θα πουλάει έργα τέχνης. Το Queer Archive είναι μια 360ο εταιρεία η οποία ασχολείται με την τέχνη και τον πολιτισμό σε ένα queer πλαίσιο αρκετά ευρύ. Οτιδήποτε μπορεί να είναι κάτω από την ομπρέλα του queer.
Αλήθεια, η queer τέχνη και κουλτούρα στην Ελλάδα έχει κατακτήσει πια τη θέση της; Πιο πολύ για την Αθήνα θα σου μιλήσω. Σε σχέση με την τέχνη και τον πολιτισμό, που είναι το δικό μου αντικείμενο, υπάρχει πολύ έντονη κίνηση. Υπάρχει ενδιαφέρον και δραστηριότητα. Δεν νομίζω ότι έχει φτάσει σε ένα επίπεδο ικανοποιητικό, ακόμα εξελίσσεται. Πρέπει να γίνουν πιο πολλές ενέργειες, πιο πολλές εκθέσεις. Πρέπει οι καλλιτέχνες να τολμάνε να κάνουν περισσότερες δουλειές και να μπορούν και να τις παρουσιάζουν.
Είναι δύσκολο να ξέρεις πώς θα επικοινωνήσεις με τον κόσμο, πού θα δείξεις τη δουλειά σου, ποιος θα έρθει να τη δει… Πολύ περισσότερο στην Ελλάδα που είναι όλοι πιο προσκολλημένοι στο εμπορικό κομμάτι, το πιο commercial. Ο περισσότερος κόσμος, και η queer κοινότητα, αγκαλιάζουν πολύ το εμπορικό γιατί δεν έχουν έρθει σε επαφή με άλλα είδη δημιουργικότητας.
Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που έχουμε αρκετούς ξένους καλλιτέχνες στο Φεστιβάλ: για να μπορέσουμε να δούμε από κοντά την πρακτική κάποιων άλλων καλλιτεχνών, το πώς σκέφτονται, με ποια πράγματα καταγίνονται, ποιες είναι οι ανησυχίες τους. Με αυτό τον τρόπο ανοίγει το μυαλό σου. Με το να έχεις καινούργιες εικόνες. Στο κινητό, όπου τα βλέπουμε όλα πολύ γρήγορα, δεν προλαβαίνουμε να τα αφομοιώσουμε, να τα καταλάβουμε και να εμπνευστούμε. Το Φεστιβάλ δεν το κάναμε πιο πριν digital ή online, γιατί νομίζω ότι δεν έχει πολλή ουσία αυτό. Είναι physical για να έρθει ο κόσμος. Είναι σημαντικό να μιλάς με τους άλλους. Να έρθουν να το δουν, να το επικοινωνήσουν με άλλες γκαλερί. Και μετά να μιλάνε για κάτι που έχουν βιώσει, όχι που το έχουν δει βιαστικά.
Καταλαβαίνω πως θα θέλατε αυτό που κάνετε να φτάσει και στο επονομαζόμενο mainstream κοινό. Με τους όρους σας, αλλά θα θέλατε να το αγγίξετε. Το φεστιβάλ είναι ανοιχτό σε όλους. Νομίζω ότι δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για το κοινό να δει πράγματα πέρα από το mainstream -επηρεάζονται από συγκεκριμένα κανάλια. Δεν υπάρχει το gallery culture στην Ελλάδα όπου θα βγούμε την Κυριακή να πάμε βόλτα σε γκαλερί, όπως υπάρχει σε άλλες πόλεις -παράδειγμα το Λονδίνο. Οι περισσότερες γκαλερί λειτουργούν ακόμη με παλιούς τρόπους, λίγο μουσειακούς. Έχουν πράγματα τα οποία είναι δυσκοίλια να πας να τα δεις, Δεν συνδυάζουν το fun με την Τέχνη. Στην Ελλάδα η Τέχνη θεωρείται ακόμη κάτι κουλτουριάρικο. Το κοινό ίσως να μη μπορεί να αποφύγει τα εμπορικά ερεθίσματα. Θα μπορούσε να δει και κάτι άλλο, αλλά ίσως δεν έχει την ευκαιρία. Αυτό το ρόλο θα θέλαμε να παίξουμε: να επηρεάσουμε τους πάντες μέσω του Φεστιβάλ και των άλλων δράσεών μας.
Το Φεστιβάλ δεν είναι καθαρά εκθέσεις σε γκαλερί, υπάρχουν και πάρτυ, υπάρχουν και άλλες ενέργειες που είναι πιο fun -πάντα σε συνδυασμό με μια καλλιτεχνική ματιά. Μπορεί να το κάνει εύκολο σε όλους να έρθουν, όχι μόνο σε αυτούς που τους ενδιαφέρει η Τέχνη. Είναι σημαντικό. Αν κάποιος είναι καλλιτέχνης ή ασχολείται πολύ με την Τέχνη και είναι ανοιχτό το μυαλό του, ίσως δεν το χρειάζεται και τόσο. Το σημαντικό όμως είναι να εμπνεύσεις κάποιον που βλέποντας κάτι καινούριο, μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αφομοιώνει την καθημερινότητά του.
Εδώ που τα λέμε, δεν είναι μόνο στο κομμάτι των γκαλερί που στην Ελλάδα έχουμε μια ολίγον «κουστουμαρισμένη» αντίληψη περί Φεστιβάλ και περί Τέχνης. Και για το Ηρώδειο ή την Επίδαυρο αν μιλήσουμε, έχουμε την αίσθηση ότι η Τέχνη, το Θέατρο, οι κλασικές συναυλίες, είναι κάτι δυσκοίλιο όπου πάμε με τα καλά μας. Αν η Τέχνη δεν είναι χαρά, δεν είναι απόλαυση, τι νόημα έχει; Είναι χαρακτηριστικό ότι το fanzine που θα βγάλουμε θα λέγεται KAVLA! Υπάρχει γενικώς μια απαρχαιωμένη αντίληψη περί καλού και κακού. Είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, μάλλον μέσω της εκκλησίας. Αυτό είναι καλό, αυτό είναι κακό, οτιδήποτε ενδιάμεσο δεν υπάρχει.
Υπάρχει μια απαξίωση της ποπ κουλτούρας στην Ελλάδα. Οτιδήποτε είναι ποπ ή εμπορικό δεν είναι καλό. Οτιδήποτε δεν είναι ποπ, δύσκολο, δυσκοίλιο και «κουλτουριάρικο» -είναι πολύ κακή λέξη έτσι κι αλλιώς, αλλά περιγράφει την κατάσταση πολύ συγκεκριμένα- θεωρείται καλό. Οπότε ο κόσμος κινείται ανάλογα. Το ποπ το καταναλώνει ως guilty pleasure, κι ο,τι δεν είναι ποπ νομίζει ότι θα πρέπει να ντυθεί για να πάει να το δει. Δεν υπάρχει ο συνδυασμός, που νομίζω πως θα ήταν η πιο πετυχημένη συνταγή. Μπορείς να πας να εμπνευστείς από μία έκθεση, από ένα θέατρο ή μία συναυλία, να πάρεις ωραίες ιδέες και παράλληλα να περάσεις καλα και να γνωρίσεις κόσμο. Δυστυχώς αυτό ακόμα δεν το έχουμε ενστερνιστεί εδώ.
Συνήθως στις μεσογειακές χώρες επικρατούν αρκετά macho πρότυπα – ή τουλάχιστον έτσι ήταν στο παρελθόν. Έχουν αλλάξει καθόλου τα πράγματα; Νομίζω ότι δεν έχουμε προχωρήσει καθόλου. Είναι σχεδόν πασιφανές. Βλέπω καμιά φορά τις πρωινές εκπομπές στην τηλεόραση. Παρουσιάζουν macho looking μπαμπάδες προχωρημένης ηλικίας και συντηρητικής εμφάνισης, που έχουν δίπλα μια γκόμενα γύρω στα 30, ντυμένη σαν να πηγαίνει στα μπουζούκια. Είναι παντού αυτό το πρότυπο! Κάθε πρωί κάνω ζάπινγκ στα κανάλια και βλέπω το ίδιο πράγμα: οι “μπαμπάδες” που έχουν πολύ κακή γνώμη για όλα, φωνάζουν, τσιρίζουν και λένε τη γνώμη τους ελεύθερα, άσχετα του πόσο φασιστική ή ρατσιστική είναι. Και δίπλα έχουν τη γκόμενα ντυμένη στην τρίχα, την οποία σχεδόν δεν αφήνουν να μιλήσει. Και την επόμενη μέρα τα ίδια. Για μένα αυτό τα λέει όλα!
Ο περισσότερος κόσμος στην Ελλάδα βλέπει τηλεόραση, επηρεάζεται μόνο από αυτήν. Αυτό είναι το πρότυπο το οποίο γουστάρουν και νιώθουν βολικά μέσα σε αυτό. Στους δρόμους νομίζω επικρατεί το ίδιο. Σε ότι αφορά στις οικογένειες νομίζω ότι είμαστε τελείως πατριαρχική κοινωνία. Με λίγες εξαιρέσεις. Περπατάς στο δρόμο και νιώθεις ότι είσαι αντιδραστικός επειδή είσαι ο εαυτός σου.
Το #MeToo, όπως πολλά άλλα, άργησε να έρθει στην Ελλάδα αλλά τελικώς ήρθε. Έφτασε ως εκεί που έπρεπε; Θα συνεχίσει; Για να πω την αλήθεια, μου κάνει εντύπωση που έγινε αυτό το μπαμ με το #MeToo. Με την καλή έννοια: δεν το περίμενα ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο εδώ. Η αλήθεια είναι ότι τέτοια περιστατικά υπάρχουν άπειρα. Άραγε αυτό που έγινε έχει επηρεάσει κάποιο κόσμο για να το σκεφτεί διαφορετικά; Ή ο κόσμος έχει σταθεί στο κουτσομπολιό της φάσης – ο Λιγνάδης, ο Φιλιππίδης ή ο Κιμούλης; Αυτό νομίζω ότι γουστάρουν – η θρησκεία μας είναι το κουτσομπολιό και τίποτε άλλο. Το θέμα είναι αν ο κόσμος κατάλαβε τι σημαίνει όλο αυτό, ποια είναι αυτή η συμπεριφορά, και να κοιτάξει πού υπάρχει στην καθημερινότητά του. Σίγουρα έχει επηρεάσει κάποιο κόσμο. Δεν ξέρω αν θα φέρει πολλές αλλαγές. Μακάρι…
Η πολιτική ορθότητα είναι εχθρός ή φίλος μας; Πριν η πολιτική ορθότητα να φτάσει στα άκρα των τελευταίων χρόνων, είχε μια χρησιμότητα, γιατί παλαιότερα υπήρχαν πολύ μεγάλες αδικίες σε ζητήματα εκπροσώπησης, κουλτούρας, και γενικώς στο πώς μιλούσε ο ένας στον άλλον. Όντως δεν μπορούμε πια να μιλήσουμε χωρίς κάποιος να το πάρει ως προσβολή γι’ αυτόν ή για το community στο οποίο ζει. Ούτε η παλαιότερη κατάσταση ήταν σωστή, αλλά ούτε κι αυτό που συμβαίνει τώρα, γιατί βλέπουμε να έχει διάφορα θύματα. Για παράδειγμα, στην όλη η ιστορία με τον Γούντυ Άλλεν μού φαίνεται τρελό που βγαίνει ο καθένας και λέει τα δικά του. Εννοείται πως όλοι πρέπει να εκφραζόμαστε με σεβασμό για τον άλλο. Όμως έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που πρέπει να ενημερώνεσαι συνεχώς για το ποια καινούρια ονομασία είναι δόκιμη. Και κάποιος που δεν μπορεί να είναι ενήμερος, μπορεί να κάνει λάθη. Δεν θα έπρεπε να είμαστε τόσο αυστηροί. Φαίνεται και λίγο αντιδημοκρατικό, σαν να μην υπάρχει ελευθερία λόγου πια. Αν απομονώσει κανείς μια συγκεκριμένη πρόταση από τα λόγια μου και την τοποθετήσει εκτός περιεχομένου, μπορεί να θεωρηθεί προσβλητική. Η αλήθεια πάντως είναι ότι κάποια πράγματα έπρεπε οπωσδήποτε να μπουν στη θέση τους.
Η επιλογή των χώρων για το Queer Archive Festival πώς έγινε; Η αρχική ιδέα ήταν να μην είναι όλο το Φεστιβάλ σε ένα χώρο. Φτιάξαμε ένα μικρό χάρτη έτσι ώστε ο κόσμος να κάνει τη βόλτα του και να βλέπει εκθέσεις. Απευθυνθήκαμε σε γκαλερί που ξέραμε πως δεν θα είχαν θέμα να παρουσιάσουν το φεστιβάλ μας, που είναι λίγο ιδιαίτερο. Κυρίως πήγαμε σε πιο μικρές γκαλερί στις οποίες βρίσκεις ανθρώπους που έχουν πολύ ενθουσιασμό, είναι ανοιχτοί σε ιδέες και έχουν διάθεση για συνεργασία. Θέλαμε οι χώροι να είναι κάπως απλωμένοι, από τη Στέγη μέχρι την Κυψέλη. Με κάποιες είχαμε συνεργαστεί και πέρυσι. Γενικώς η ιδέα ήταν να υπάρχει αυτό το collective feeling ανάμεσα στις γκαλερί, να φέρουν την κοινότητα πιο κοντά.