Είναι απορίας άξιον το πόσες ομάδες, σκηνοθέτες, ηθοποιοί στην Ελλάδα αποτολμούν κάθε χρόνο την αναμέτρησή τους με τα έργα του Άντον Τσέχωφ. Σμήνη ολόκληρα από Γλάρους. Ατελείωτα σόγια από Θείους Βάνιες. Αμέτρητες τριπλέτες από Τρεις Αδελφές και αχανείς εκτάσεις χιλιάδων εκταρίων από Βυσσινόκηπους. Οι Αρκούδες, ενδεχομένως ως απειλούμενο είδος, έχουν ελαττωθεί τα τελευταία χρόνια, όπως ενδεχομένως και οι Αιτήσεις σε Γάμο μετά το σύμφωνο συμβίωσης –όσο για τις Βλαβερές Συνέπειες του Καπνού, επίσης μειώθηκαν από τότε που όλοι άρχισαν να ατμίζουν. Ο λόγος που αντιμετωπίζω το θέμα με ελαφρότητα, είναι πως ο εν λόγω συγγραφέας μόνο εύκολος δεν είναι στη σκηνική του αντιμετώπιση: πίσω από την φαινομενική απλότητα της πλοκής. Οι παγίδες για τους επίδοξους σκηνοθέτες καραδοκούν και οδηγούν κατά κανόνα σε αποτελέσματα που εξαντλούν την υπομονή και του πιο καλοπροαίρετου θεατή.
Ειδικά στην περίπτωση του «Πλατόνωφ», τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Το πρωτόλειο του μεγάλου συγγραφέα, γραμμένο στα είκοσί του χρόνια και ουδέποτε ανεβασμένο κατά τη σύντομη διάρκεια της ζωής του, χρειάζεται γενναίες παρεμβάσεις από σκηνοθέτη και διασκευαστή, καθώς αν ανέβει ολόκληρο η διάρκειά του μπορεί και να υπερβεί τις πέντε (!) ώρες. Κι όμως, η Δανάη Σπηλιώτη πάλεψε με το θηρίο γενναία και βγήκε νικήτρια.
Στην εκδοχή του «Πλατόνωφ» που ανέβηκε στη σκηνή του «Θησείον», όλα είναι στη θέση τους: το κυριότερο, γίνεται φανερό πως αυτή η πρώτη του απόπειρα είναι η μήτρα όλων των αριστουργημάτων του που ακολούθησαν. Θα δει κανείς τα πάντα: τους απεγνωσμένους αλκοολικούς ή κυνικούς γιατρούς που δεν πιστεύουν πια σε τίποτα, ούτε στο λειτούργημά τους, ούτε στον άνθρωπο, παρόντες σε όλα σχεδόν τα έργα του Τσέχωφ. Τις εύπορες χήρες που προσπαθούν να απομυζήσουν τη ζωή με κάθε τρόπο, όπως η Αρκάντινα ή η Λιούμποφ Αντρέγιεβνα. Τις βαριεστημένες συζύγους που αναζητούν μια διέξοδο στην απελπισία τους, όπως η Μάσα στο «Γλάρο» ή η Ελένα στο «Θείο Βάνια». Τους αιώνια εργαζόμενους που δεν έχουν άλλο τρόπο από το μόχθο για να εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Τον καιροσκόπο που αποβλέπει σε διαρκώς αυξανόμενα κέρδη. Και κυρίως, όλους αυτούς που ονειρεύονται τη φυγή, οποιαδήποτε φυγή, όπως οι Τρεις Αδελφές, καταδικασμένοι να μην κάνουν ποτέ βήμα.
Αυτοί οι τελευταίοι μοιάζουν να είναι απευθείας προγονικοί χαρακτήρες του Βλαντιμίρ και του Εστραγκόν στο «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Σαίξπηρ. Οι τσεχωφικοί τους πρόγονοι είναι καταδικασμένοι σε αυτή τη μοίρα έχοντας βρεθεί στη στιγμή της ιστορίας που το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν έχει προλάβει να γεννηθεί, όπως έλεγε ο Γκράμσι. Ο Μπέκετ τους αφαιρεί όλα τα γενικά χαρακτηριστικά και τους μετατρέπει σε αρχέτυπα, σε σύμβολα της ανθρώπινης μοίρας.
Και υπάρχει κι ο ίδιο; Ο Πλατόνωφ, αντικείμενο του πόθου ή του φθόνου όλων, ο ίδιος όμως άβουλος, αναποφάσιστος, χρεοκοπημένος και παραιτημένος. Ο Πλατόνοφ είναι ένας κενός καμβάς όπου όλοι οι άλλοι προβάλλουν τις επιθυμίες τους, που καταδικάζονται έτσι να παραμείνουν μέχρι τέλους ανεκπλήρωτες. Επίσης πρόγονος πολλών χαρακτήρων του συγγραφέα του –με πρώτο ίσως τον Τριγκόριν- κι επίσης πρόσωπο σχεδόν μπεκετικό.
Το γεγονός πως η δραματουργική επεξεργασία και η σκηνοθεσία της Δανάης Σπηλιώτη κατορθώνουν να τα αναδείξουν όλα αυτά δεν είναι καθόλου, μα καθόλου αυτονόητο. Απαιτείται σχεδόν ένας άθλος για να καταλήξει κανείς σε κάτι τέτοιο μέσα από το αχανές κείμενο του «Πλατόνωφ». Όμως πριν από όλα απαιτείται μια υποδειγματική εντιμότητα: ούτε σκηνοθετικά ευρήματα, ούτε βεβιασμένοι μοντερνισμοί, ούτε μεταφορές σε άλλους χώρους, χρόνους, καταστάσεις και εποχές. Μόνο αναζήτηση της ουσίας του έργου με κάθε τρόπο.
Φυσικά κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς αδύνατον αν το εγχείρημα δεν είχε υποστηριχτεί ολόψυχα από μια εξαιρετική ομάδα. Στο «Θησείον» χάρηκα μια παράσταση εξαιρετικά καλοπαιγμένη: ερμηνείες μελετημένες στη λεπτομέρεια που δύσκολα θα απογοητεύσουν είτε τους εραστές του κλασικού, είτε του σύγχρονου θεάτρου. Δεν θα ήθελα να αδικήσω κάποιον σε μια αληθινά ομαδική δουλειά. Απλά ως πρώτο μεταξύ ίσων θα αναφέρω τον Ντίνο Ποντικόπουλο: ηθοποιοί με τέτοιο μέτρο και λιτότητα, τέτοια λεπτότητα και ακρίβεια και τόσο σπάνιες ικανότητες, θα έπρεπε να είναι ονόματα οικεία σε όλους,
Πολλές φορές η πλήξη που κατατρύχει τους χαρακτήρες του Τσέχωφ παρασύρει τους σκηνοθέτες να πιστέψουν πως οφείλουν να κάνουν πληκτικές παραστάσεις, που οδηγούν το κοινό σε μαρτυρικές βραδιές. Εδώ οι δύο ώρες του «Πλατόνωφ» κύλησαν σαν νεράκι. Κι αυτό είναι από μόνο του ένα θεατρικό επίτευγμα.